De grootste zonnetelescoop Gregor wordt in bedrijf genomen in het Spaanse observatiecentrum Observatorio del Teide op Tenerife. De voornamelijk door Duitse wetenschappers en ingenieurs tijdens een tien jaar durend ontwikkelingswerk geconstrueerde telescoop biedt de internationale onderzoekers nu de mogelijkheid om de zon met het nieuwste ter beschikking staande instrumentarium tot in het kleinste detail te onderzoeken.
Achter dit telescoopproject staat een Duits consortium onder leiding van het Kiepenheuer-Institut für Sonnenphysik in Freiburg samen met het Leibniz-Institut für Astrophysik Potsdam (AIP) en het Max-Planck-Institut für Sonnensystemforschung in Katlenburg/Lindau als partners. Ook dragen het Instituto de Astrofísica de Canarias, het Institut für Astrophysik van de Universiteit Göttingen en het Astronomical Institute of the Academy of Sciences of the Czech Republic hun steentje bij.
Opnamen van de zon
De feestelijke inwijding van de telescoop vond plaats op 21 mei 2012 op Tenerife in het bijzijn van diverse gasten. De zonnetelescoop Gregor met zijn hoofdspiegel diameter van 1,5 m maakt waarnemen mogelijk van de solaire fotosfeer en chromosfeer in het zichtbare en infrarode licht. Het grote spiegeloppervlak van de telescoop maakt opnamen mogelijk van de zon met een ongekende kwaliteit en oplossing. Atmosferische storingen worden door een nieuw systeem van adaptieve optieken gecompenseerd.
“Dankzij de adaptieve optieken kunnen we met Gregor in de toekomst fantastische opnamen van de zon maken, zoals die alleen met satellieten buiten de dampkring werden bereikt”, aldus een verheugde Oskar von der Lühe, directeur van het Kiepenheuer-Institut für Sonnenphysik in Freiburg.
Tot op 70 km ‘diep’
Met deze waarnemingen zouden wetenschappers in de toekomst de natuurkundige processen op de zon kunnen onderzoeken, die zich op een ruimtelijke schaal tot op 70 km diepte afspelen.
Naast het waarnemen van de zon overdag kan de Gregor-telescoop door zijn technische voorzieningen ook worden gebruikt voor nachtelijke waarnemingen, vooral voor het onderzoek naar “tweelingen” van de zon, door een langdurige waarneming van heldere sterren, de studie naar veranderingen en periodieke cyclische fenomenen.
“De zon is van de sterren het dichtste bij en is daarom ook zo spannend, omdat hij ons veel kan verduidelijken hoe andere sterren functioneren, ook wel solarstellaire connectie genoemd”, aldus directeur AIP Klaus Strassmeier.
Continu koeling
De Gregor-telescoop is als „open“ telescoop uitgevoerd. De halve schalen van een samenvouwende dubbelwandige koepeltent openen volledig, zodat de telescoop tijdens de waarnemingsfasen volledig vrij staat op het dak van het twintig meter hoge gebouw. De natuurlijke wind- en luchtstroming koelt de open telescoop, zonder dat er trillingen kunnen ontstaan in de telescoop, want deze zouden de beeldkwaliteit sterk beïnvloeden.
De hoofdspiegel bestaat uit een filigraan honingraatstructuur, waarop een spiegelend oppervlak zit van slechts 10 mm dikte. Deze lichtgewicht productie van keramisch glas wordt ter vermijding van oververhitting en turbulentievorming aan de achterzijde aanvullend continu gekoeld.
Detailkaarten van de zon
Wetenschappelijke waarnemingscampagnes met Gregor zouden in de toekomst geschikt zijn voor het gebruik van verschillende instrumenten. Met grootformaat camera’s kunnen opnamen van de zon in het zichtbare lichtgebied met grote detailnauwkeurigheid worden bestudeerd. Twee andere instrumenten splitsen het licht in een spectrum met verschillende golflengtes.
Een spectrograaf dient voor de infrarood waarneming en een interferometer levert beelden op uit zeer kleine deelgebieden van het spectrum, die diverse gebieden van de zonatmosfeer toegankelijk maken. Met deze instrumenten willen de astronomen gedetailleerde kaarten opstellen van de magnetische velden van de zon. Deze maken voor de eerste keer een vergelijking mogelijke tussen de experimentele waarnemingsgegevens en theoretische voorspellingen en simulatieberekeningen.
Het gebouw van Gregor op Tenerife (foto: KIS)
“De zon beïnvloedt de aarde en ons leven. Jammer genoeg is nog veel van deze invloed niet begrepen. Gregor zal hiervoor nieuwe mogelijkheden bieden”, verklaart Sami K. Solanki, directeur van het Max-Planck-Institut für Sonnensystemforschung in Katlenburg-Lindau.
Gregor zal voor de internationale onderzoekers toegankelijk zijn en heeft de potentie om de zonnefysica wereldwijd een stuk vooruit te helpen.
