De radiotelescoop in Dwingeloo is na jaren stilstand weer in volle glorie te bewonderen en… er zit weer beweging in. Bij de ingebruikname in 1956 was het de grootste radiotelescoop ter wereld. Nu is het een functioneel rijksmonument.
In 1998 raakte de Dwingeloo radiotelescoop (DRT) overbodig voor wetenschappelijk onderzoek. Door gebrek aan onderhoud en de daardoor ontstane corrosie dreigde de slopershamer. In 2007 werd stichting Camras (C.A. Muller Radio Astronomie Station) opgericht om de DRT te behouden. In 2009 werd de DRT een Rijksmonument en kwam er geld beschikbaar voor de restauratie.
Restauratie
In 2012 is begonnen met de restauratie van de DRT. De schotel met een massa van een kleine 40.000 kg werd met een kraan verwijderd en geplaatst op de nog aanwezige fundamenten naast de DRT waarop de schotel ooit gebouwd is. Daar is de schotel onder een tentzeil gestraald en gerepareerd, net de draaibare toren van de DRT die de schotel draagt. Al het staal is voorzien van drie nieuwe epoxyverflagen. De bevestigingsbouten van de rail die in het beton zaten waren ernstig aangetast door corrosie. Deze bouten zijn vernieuwd door de oude gaten uit te boren en deze opnieuw te plaatsen door middel van chemische ankers.
De installatie
Bij de telescoop kennen we twee bewegingen. De gehele installatie kan horizontaal om zijn as draaien (azimut beweging) en de schotel zelf kan verticaal bewegen tussen de horizon en het zenit (elevatie beweging). De gehele installatie rust met vier wielen op de ronde rail en is gemaakt door Werkspoor (bekend als voormalig hofleverancier van de Nederlandse Spoorwegen). De rondlopende rail bestaat uit meerdere delen van H-profielen.
In het midden van de installatie zit een gestoken tandwiel met een doorsnede van 2,5 m. Dit tandwiel wordt aangedreven door twee kleinere tandwielen die beiden door middel van een haakse overbrenging en een cardanas verbonden zijn aan een tandwielkast. De twee cardanassen zijn eigenlijk twee torsieassen met een tegengestelde voorspanning. Zo voorkom je speling in de aandrijving.
De motor
De tandwielkast werd oorspronkelijk aangedreven door een wisselstroommotor van Heemaf met maximaal 950 min-1 en die staat (zoals het een echt monument betaamt) nog op z’n plek. Het anker is echter verwijderd en aan de andere kant van de motor zit de (nood) handaandrijving. Parallel zit nu aan de oude motor een permanent magneet motor die door een frequentieregelaar aangestuurd wordt. Deze motor kan meer dan drie maal zo snel draaien als de oude motor en drijft via een tandriem en een overbrenging van 1:3 de tandwielkast aan.
Azimut
Om de azimut beweging in gang te zetten, moet de pomp van de oliesmering ingeschakeld zijn en dient de elektromagnetische veerdrukrem ontgrendeld te worden. De tandwielkast, de haakse overbrengingen en de aandrijftandwielen worden door de oliepomp gesmeerd. Bij het mechanische deel van deze aandrijving is bij de restauratie de voorspanning van de cardanassen iets opgeschroefd, is de motor van de oliepomp opnieuw gewikkeld (maakte lawaai) en is de diameter van de opvoerleiding van de oliepomp vergroot (er trad cavitatie op). De rest van de mechanische aandrijving is nog origineel en in goede staat. De installatie is beveiligd tegen meer dan 5400 om zijn as draaien om te voorkomen dat de verschillende kabels die uit de spil komen kapot draaien.
Elevatie
De elevatiebeweging wordt door twee afzonderlijke aandrijflijnen gerealiseerd. Zowel links als rechts zitten in de middellijn van de schotel twee tandwielen die ieder door een motor en een tandwielkast worden aangedreven. Ook hier zijn de bestaande motoren vervangen door permanent magneetmotoren. De oorspronkelijke motoren zijn hier echter verwijderd want ze waren door de afschermkappen toch niet zichtbaar. Bij de restauratie zijn voor de aandrijving twee bussen gedraaid en geplaatst omdat twee gaten uitgesleten waren. Vanwege speling zijn de twee grote lagers van de elevatieas vervangen. Verder zijn de twee tandwielkasten gereviseerd en alle lagers daarin vervangen. Er is weinig kracht nodig om de schotel te eleveren door de aanwezigheid van twee contragewichten achter de schotel.
De totale aandrijfverhouding is zowel voor de azimut- als de elevatiebeweging gelijk, en voor iedere duizendste graad zijn 89 motoromwentelingen benodigd. Om de installatie éénmaal rond te draaien bij 3000 min-1 (3600) zijn een kleine elf minuten nodig. Met de nieuwe permanent magneetmotoren is nu de positiebepaling en –regeling van de schotel in de besturing geïntegreerd. Met een computer kunnen de drie frequentieregelaars (één voor de azimut en twee voor de elevatie) bestuurd worden. Voor het volgen van een object in de ruimte is dat erg praktisch.
De DRT kan voor een storm gefixeerd worden door speciale wiggen voor de wielen vast te klemmen en de schotel in de horizontale parkeerstand (dus gericht op het zenit) vast te zetten.
Het volledig artikel vindt u in het juni-nummer van Aandrijftechniek
